viernes, 7 de agosto de 2009

Aí vai unha de Machado


Greta insinándolle a Harpo quen manda na casa


Greta atacando a mazaira
ANDEI MOITOS CAMIÑOS

Andei moitos camiños,
abrín moitas vereas,
naveguei en cen mares
e atraquei en cen ribeiras.

En todas partes vin
caravanas de tristeza,
soberbios e melancólicos
bébedos de sombra negra,

e pedantóns ao pano
que miran, calan e pensan
que saben, porque non beben
o viño das tabernas.

Mala xente que camiña
e vai apestando a terra...

E en todas partes vin
xentes que danzan ou xogan
cando poden, e traballan
os seus catro palmos de terra.

Nunca, se chegan a un sitio,
preguntan a onde chegan.
Cando camiñan, cabalgan
a lombos de mula vella,

e non coñecen a présa
nin aínda nos días de festa.
Onde hai viño, beben viño;
onde non hai viño, auga fresca

Son boas xentes que viven,
traballan, pasan e soñan,
e nun día como tantos
descansan baixo a terra.




Versión orixinal

HE ANDADO MUCHOS CAMINOS

He andado muchos caminos,
he abierto muchas veredas,
he navegado en cien mares
y atracado en cien riberas.

En todas partes he visto
caravanas de tristeza,
soberbios y melancólicos
borrachos de sombra negra,

y pedantones al paño
que miran, callan y piensan
que saben, porque no beben
el vino de las tabernas.

Mala gente que camina
y va apestando la tierra...

Y en todas partes he visto
gentes que danzan o juegan
cuando pueden, y laboran
sus cuatro palmos de tierra.

Nunca, si llegan a un sitio,
preguntan adónde llegan.
Cuando caminan, cabalgan
a lomos de mula vieja,

y no conocen la prisa
ni aun en los días de fiesta.
Donde hay vino, beben vino;
donde no hay vino, agua fresca

Son buenas gentes que viven,
laboran, pasan y sueñan,
y en un día como tantos
descansan bajo la tierra.

miércoles, 5 de agosto de 2009

As miñas cabeleiras

Isto ocorreu hai moitos anos, e forma parte deses recordos que cando vas acumulando anos, che veñen a memoria de cando en vez.
Ata que cumprín os 10 anos fun a escola da aldea onde nacín. A escola era unha casa que non tiña divisións interiores, alí, na mesma sala, estabamos rapaces e rapazas de todas as idades e cursos. Os máis pequenos nas primeiras mesas e os maiores ao final ao carón da porta. A mestra colocábanos en dúas filas, as nenas nun lado e os nenos noutro. É dicir, estabamos xuntos, pero non revoltos.
Eu era daquela unha das máis cativas e estaba nas primeiras mesas.
Ocórreo que un rapaz, dos maiores, que o coñeciamos polo alcume de "O Cambiao", xa estaba comezando a súa carreira de "amigo do alleo", intentou roubar na tenda da aldea e a tendeira pillouno "coas mans na masa" e díxollo a mestra.
A dona Lola, así se chamaba a mestra, era das que opinaba que os malos costumes sácanse a paus. Decidiu que lle ía dar unha boa malleira, entón comezou cunha vara de abeleira que sempre tiña a carón da súa mesa. Esta vara tiña múltiples usos, servía como punteiro para marca no mapa, cando estudabamos xeografía, servía para golpear o chan cando falabamos, para medirnos as costas cando nos portabamos mal...
Cando a mestra comezou a dar coa vara a "O Cambiao" nas costas e nas pernas, non sei se foi por exceso de uso, a vara rompeu e como aínda a muller non estaba satisfeita e quería seguir, ocorréuselle mandarme a min, que estaba na primeira mesa, buscar unha vide a viña que estaba ao lado da escola, e que era "o aseo" que utilizabamos @s alumn@s, nunca souben cal era o da mestra.
Eu obedecín e trouxen a primeira vide que encontrei, pero debía ser defectuosa porque ao darlle o primeiro golpe con ela, rompeu. Entón mandoume por outra e díxome que trouxese unha que non rompese, segundo ía saíndo os rapaces maiores ao pasar por onda eles, mirábanme e dicían baixiño "rómpea, rómpea, rómpea".
Pobre de min! A quen lle facía caso?. Decidín que lles tiña máis medo aos rapaces que a mestra, pois xa non era a primeira vez que se divertían turrándome polas cabeleiras (xogaban a tocar as campás). Collín unha vide e dobreina e despois volvín a estarricala, para que a mestra non o notase, ela estaba tan enrabechada que nin mirou para ela, pero cando lle soltou o primeiro golpe a vide rompeu.
Eu xa sentara na miña cadeira e de pronto mira para min e dime "Ven aquí" e cando estiven ao seu lado, co cacho de vide que lle quedara na man, deume a min nas pernas ata que cansou.
Levei as pernas marcadas para a casa, pero iso non evitou que ao saír, os rapaces tamén quixesen tocar as campás coas miñas cabeleiras. A mesmas cabeleiras, que un día, cando tiña 10 anos, cortei rentes ás orellas, cansa de que me turrasen por elas.
Na miña casa houbo un gran desgusto, a ninguén lle entraba na cabeza que unha boa mañá, despois de que a miña avoa, con toda a súa paciencia e o seu cariño, me peiteara, eu busquera un intre que ninguén me víra, collín unhas tesoiras e corteinas. Todos se enfadaron, ata o meu avó que nunca me rifara, tiven o castigo correspondente e ninguén me fixo caso cando eu me defendía dicindo "son miñas e córtoas cando quero".




Versión en castelán
Esto ocurrió hace muchos años, y forma parte de eses recuerdos que cuando vas acumulando años, te vienen a la memoria de vez en cuando.
Hasta que cumplí los 10 años fui a la escuela de la aldea donde nací. La escuela era una casa que no tenía divisiones interiores, allí, en la misma sala, estábamos niños y niñas de todas las edades y cursos. Los más pequeños en las primeras mesas y los mayores al final cerca de la puerta. La maestra nos colocaba en dos filas, las niñas en un lado y los niños en otro. Es decir, estábamos juntos, pero no revueltos.
Yo era, en aquel momento, una de las más pequeñas y estaba en las primeras mesas.
Ocurrió que un chaval, de los mayores, que lo conocíamos por el apodo de "O Cambiao", ya estaba comenzando su carrera de "amigo de lo ajeno", intentó robar en la tienda de la aldea y la tendera lo pilló "con las manos en la masa" y se lo dijo a la maestra.
Doña Lola, así se llamaba la maestra, era de las que opinaba que las malas costumbres se sacan a palos. Decidió que le iba a dar una buena paliza, entonces comenzó con una vara de avellano que siempre tenía al lado de su mesa. Esta vara tenía múltiples usos, servía como puntero para marca en el mapa, cuando estudiábamos geografía, servía para golpear el suelo cuando hablábamos y para medirnos la espalda cuando nos portábamos mal.
Cuando la maestra comenzó a dar con la vara a "O Cambiao" en la espalda y en las piernas, no sé si fue por exceso de uso, la vara rompió y como aún la mujer no estaba satisfecha y quería seguir, se le ocurrió mandarme a mí, que estaba en la primera mesa, buscar una vara de vid a la viña que estaba junto a la escuela, y que era "el aseo" que utilizábamos l@s alumn@s, nunca supe cuál era el de la maestra.
Yo obedecí y traje la primera vara que encontré, pero debía ser defectuosa porque al darle el primer golpe con ella, rompió. Entonces me mandó por otra y me dijo que trajese una que no rompiese, según iba saliendo los chavales mayores al pasar a su lado, me miraban y decían bajito " rómpela, rómpela".
¡Pobre de mí! ¿A quién le hacía caso? Decidí que les tenía más miedo a l@s niñ@s que a la maestra, pues ya no era la primera vez que se divertían tirándome por las trenzas (jugaban a tocar las campanas). Cogí una vara de vid y la doblé y después volví a estirarla, para que la maestra no lo notara, ella estaba tan enfadada que no miró para ella, pero cuando le soltó el primer golpe, la vara rompió.
Yo ya me había sentado en mi silla y de pronto mira para mí y me dice "Ven aquí" y cuando estuve a su lado, con el trozo de vara que le había quedado en la mano, me dio a mí en las piernas hasta que se cansó.
Llevé las piernas marcadas para casa, pero eso no evitó que al salir, los chaval@s también quisieran tocar las campanas con mis trenzas.
Las mismas trenzas, que un día, cuando tenía 10 años, corté a ras de las orejas, cansada de que me tirasen por ellas.
En mi casa hubo un gran disgusto, a nadie le entraba en cabeza que una buena mañana, después de que mi abuela, con toda su paciencia y su cariño, me había peinado, yo busqué un momento que nadie me veía, cogí unas tijeras y las corté. Todos se enfadaron, incluso mi abuelo que nunca me había regañado; tuve el castigo correspondiente y nadie me hizo caso cuando yo me defendía diciendo "son mías y las corto cuando quiero".



martes, 4 de agosto de 2009

A Lúa


Os antigos galegos adoraban a Lúa honrábana con bailes chamados "chafarranchainas", nas noites de lúa chea.

Como parella do Sol, a Lúa é de sexo feminino. Pelexaron, o sol botoulle borralla na cara, e a Lúa guindoulle agullas ao Sol. E así quedaron como son, a Lúa condenada a andar de noite e ser comida polo lobo. Hai quen di que cando non se ve, é que a tragou o león. As manchas que se lle ven son un home cun feixe de silvas ás costas condenado a ser visto por todos; Deus castigouno por traballar en domingo.

A Lúa mide e anuncia o tempo. O calendario das lúas rexe a agricultura e cada fase, ou cuarto, propicia ou desaconsella moitos labores no campo. Goberna as mareas e cando sobe o mar morren os enfermos. O tempo meteorolóxico tamén se pode ler na lúa. Se o cuarto ten os cornos para enriba, anuncia choiva, e se os ten envorcados, tempo seco. Cando é chea anuncia choiva se ten circo, e calor se está avermellada. Tamén pode ser que anuncie guerras.

Inflúe moito na vida da xente, rexe o humor e o amor, xa que home/muller que che gusta vese reflectido/a nela. Tamén se lle piden cartos dicindo "Nova Lúa que me ves, dáme diñeiro para todo o mes". Pero se se lle tiran pedras acábase o mundo.

O luar é bo para curar o mal de Aire, o tangaraño, a dor de moas, as epilepsias, o fogo ardente, os malos partos, os perigos de augas correntes e as consecuencias das malas linguas. Pero se é luar de Eclipse é moi malo e o que toca non se pode comer. Tamén se di que a luz da lúa empreña as mulleres. Os nenos que dormen ao luar espertan con medo e coa voz tomada, ou perden o sentido. Son os aluados ou lunáticos. Así mesmo, as persoas que toman o luar ou o luar pardo, que é o seu reflexo, póñense desa cor, amarelada, son os aluarados.

A Lúa nace cada vez que comeza un cuarto crecente. Cando remata o cuarto minguante, morre e, aos tres días, renace; nese momento prodúcense moitos partos e comezan os cambios de tempo, prognosticándose así o tempo que vai vir mentres dura esa fase. Todos os cuartos de xaneiro son de Lúa Morta, e non son propicios para nada. Aínda así é neste mes cando se sementan as ervellas para que non as coma a curuxa e hai quen, por ser a primeira do ano, a prefire: "Lúa a de xaneiro e amor o primeiro".

Lúa Vella (ou Chea) "é mellor un día de lúa vella ca dous de nova". Favorece todas as cousas: nacen bos e sans os animais, pódase a cepa nova, córtanse as madeiras, bótanse as patacas e seméntanse os legumes, cóllense os froitos e córtase o pelo para que renaza forte e sen canas. Cando a muller queda en cinta nesta lúa será un neno.

Lúa Nova "se trona na lúa nova, trinta días é mollada", pois os desta lúa son tronos femia e traen moita máis auga cós outros. "Deus te bendiga, lúa nova, para que non doia denten nin moa". Cortase a madeira polo pé, nunca as pólas, pódase a cepa vella, enxértanse as árbores, as vacas que paren na lúa nova dan máis leite. Se se capan os touros e son negros, vólvense roxos. A la que se tinxe non queda ben tinguida.Cando a muller queda en cinta nesta lúa será unha nena.

Lúa en Crecente favorece o comezo de empresas e negocios, faise a marmelada para que medre nas cuncas, aprovéitanse os baños de mar na de agosto, mátanse os porcos para que medre a carne tendo coidado de non poñela ao luar, e sálgase para que non lle entren os vermes.

Lúa en Minguante "cando minguar a lúa non comece cousa ningunha" agás curar e afumar a carne do mes de xaneiro e sementar algúns legumes. "Se un neno nace en minguante, o seu irmán será igualante".

Bibliografía: Dicionario dos seres Míticos Galegos, Editorial Xerais



Castelán


Los antiguos gallegos adoraban la Luna la honraban con bailes llamados "chafarranchainas", en las noches de luna llena.

Como pareja del Sol, la Luna es de sexo femenino. Pelearon, el sol le echó ceniza en la cara, y la Luna le arrojó agujas al Sol. Y así quedaron como son, la Luna condenada a andar de noche y ser comida por el lobo. Hay quien dice que cuando no se ve, es que la tragó el león. Las manchas que se le ven son un hombre con un manojo de zarzas a la espalda condenado a ser visto por todos; Dios lo castigó por trabajar en domingo.

La Luna mide y anuncia el tiempo. El calendario de las lunas rige la agricultura y cada fase, o cuarto, propicia o desaconseja muchas labores en el campo. Gobierna las mareas y cuando sube el mar mueren los enfermos. El tiempo meteorológico también se pode leer en la luna. Si el cuarto tiene los cuernos para arriba, anuncia lluvia, y se los tiene volcados, tiempo seco. Cuando es llena anuncia lluvia si tiene circo, y calor se está rojizo. También puede ser que anuncie guerras.

Influye mucho en la vida de la gente, rige el humor y el amor, ya que el /la hombre/mujer que te gusta se ve reflejado/a en ella. También se le pide dinero diciendo "Nueva Luna que me ves, me das dinero para todo el mes". Pero si se le tiran piedras se acaba el mundo.

La luz de la luna es buena para curar el mal de Aire, mal de ojo, el dolor de muelas, las epilepsias, el fuego ardiente, los malos partos, los peligros de aguas corrientes y las consecuencias de las malas lenguas. Pero si es luz de Eclipse es muy mala y lo que toca no se pode comer. También se dice que la luz de la luna deja en cinta a las mujeres. Los niños que duermen a la luz de la luna despiertan con miedo y con la voz ronca, o pierden el sentido. Son los locos o lunáticos. Asimismo, las personas que toman la luz de la luna o luz parda, que es su reflejo, se ponen de ese color, amarillento, son los lunáticos.

La Luna nace cada vez que comienza un cuarto creciente. Cuando termina el cuarto menguante, muere y, a los tres días, renace; en ese momento se producen muchos partos y comienzan los cambios de tiempo, pronosticándose así el tiempo que va a venir mientras dura esa fase. Todos los cuartos de enero son de Luna Muerta, y no son propicios para nada. Aun así es en este mes cuando se siembran las habas para que no las como la lechuza y hay quien, por ser la primera del año, la prefiere: "Luna la de enero y amor el primero".

Luna Vieja (o Llena) "es mejor un día de luna vieja que dos de la nueva". Favorece todas las cosas: nacen buenos y sanos los animales, se poda la cepa joven, se cortan las maderas, se echan las patatas y se siembran las legumbres, se cogen los frutos y se corta el pelo para que crezca fuerte y sin canas. Cuando la mujer queda en cinta en esta luna será un niño.

Luna Nueva "si truena en la luna nueva, treinta días es mojada", pues los de esta luna son truenos hembra y traen mucha más agua que los otros. “Dios te bendiga, luna nueva, para que no me duela dienten ni muela". Se talaran los árboles, nunca las ramas, se poda la cepa vieja, se injertan los árboles, las vacas que paren en la luna nueva dan más leche. Si se castran los toros y son negros, se vuelven rubios. La lana que se tiñe no queda bien teñida. Cuando la mujer queda en cinta en esta luna será una niña.


Luna en Creciente favorece el comienzo de empresas y negocios, se hace la mermelada para que crezca en los tazones, se aprovechan los baños de mar en la de agosto, se matan los cerdos para que crezca la carne teniendo cuidado de no ponerla a la luz de la luna, y se sala para que no le entren los gusanos.

Luna en Menguante "cuando mengua la luna no comience cosa ninguna" excepto curar y ahumar la carne del mes de enero y sembrar algunas legumbres. "Si un niño nace en menguante, su hermano será igualante".